Spoor warmte
Uit de routekaart Groningen CO2-neutraal 2035 volgt dat 54 procent van de totale energievraag van onze gemeente bestaat uit warmte. Er zijn goede duurzame technische alternatieven voor het huidige op aardgas gebaseerde warmtesysteem. Ook kan de vraag sterk worden verminderd door aanbrengen van (extra) isolatie en het nemen van efficiëntiemaatregelen.
Wat wilden we bereiken?
Een groot aandeel van het huidige energieverbruik (en CO2-uitstoot) in de gemeente Groningen hangt samen met het invullen van de warmtevraag voor alle gebouwen (woningen, bedrijven) vanuit aardgas. Door alternatieve (hernieuwbare) bronnen in te zetten in plaats van aardgas werd een bijdrage aan de CO2-reductie in de gemeente geleverd.
Er zijn veel verschillende hernieuwbare warmtebronnen mogelijk. Hierbij valt te denken aan:
Omgevingswarmte:
- Warmte uit het riool;
- Warmte uit oppervlaktewater;
- Warmte uit afvalwater;
- Warmte uit restwarmtebronnen (binnen en buiten onze gemeente) ;
- Warmte uit drinkwater, koelwater;
- Warmte uit koelmachines (bv. datacentra, kantoren, supermarkten)
- Warmte uit lucht (luchtwarmtepomp).
Bodem:
- Warmte koude opslag (WKO) ( tot 200 meter diepte) (bodemwarmtepomp);
- Ondiepe aardwarmte (< 1000 meter);
- Diepe aardwarmte (circa 3.500 meter);
- Ultra diepe aardwarmte (> 5.000 meter).
Biomassa:
- Warmte uit biogas, groengas;
- Warmte uit verbranding regionale biomassa.
Zon:
- Warmte rechtstreeks van de zon (zonthermie);
- Warmte uit straling (daglicht) (vacuumbuis).
Wat hebben we hiervoor gedaan?
Actieplan warmte
In de routekaart Groningen CO2-neutraal 2035 wordt gerekend op de aansluiting van meer dan 50.000 woningequivalenten op warmtenetten. Globaal komt dit overeen met 50.000.000 kubieke meter (m3) aardgas. Overige warmtevraag wordt ingevuld met all-electric systemen (voor nieuwe gebouwen) (onder andere via WKO) en door een combinatie van groen gas en (lucht)warmtepompen. De zogenaamde hybride systemen. In het openingsbod aardgasvrije wijken (2019) hebben wij aangegeven op basis van maatschappelijke kosten welke bovengenoemde systeemkeuzes het beste in onze wijken en buurten passen.
In 2020 heeft Warmtestad voortgang geboekt in de aanleg van het Warmtenet Noordwest. In augustus zijn de werkzaamheden voor de aanleg van het warmtenet op het deeltracé Plutolaan – Antaresstraat – Pleiadenlaan in Paddepoel afgerond en is het deeltracé op de Dierenriemstraat opgeleverd. Eind 2020 waren 3.000 woningequivalenten aan het warmtenet van WarmteStad aangesloten. Er is begonnen met de aanleg van het warmtenet in Selwerd, waaraan ook in 2021 verder wordt gewerkt. Bovendien zal het warmtenet in 2021 worden uitgebreid in de richting van Vinkhuizen. In een samenwerkingspilot tussen de gemeente en WarmteStad wordt ter plaatse van De Larix in overleg met bewoners onderzocht of ook hun particuliere woningen (26 stuks) kunnen worden aangesloten. Dit zijn dan mogelijk de eerste particuliere woningen aan het warmtenet Noordwest.
Op Zernike Campus gaat WarmteStad in 2021 een duurzame warmtecentrale bouwen. Deze vervangt de tijdelijke warmtecentrale. In dit nieuwe gebouw zal de warmte uit de beide datacenters op Zernike Campus worden opgewaardeerd voor gebruik in het warmtenet. Als volgende module is aansluiting van een zonthermisch park op de grond van de Provincie Groningen, het voormalige provinciale slibdepot bij Dorkwerd, in combinatie met ondergrondse seizoensopslag van warmte in beeld. WarmteStad heeft in 2020 een intentieovereenkomst afgesloten met de exploitant van zonthermie Dorkwerd. In 2021 wordt een begin gemaakt met de aanleg van dit 12 hectare grote systeem. Onderzoek heeft uitgewezen dat overtollige warmte uit dit systeem in de ondergrond kan worden opgeslagen voor gebruik in het najaar, winter.
Afgelopen jaar heeft WarmteStad overleg gevoerd met de woningcorporaties om op de nieuwe warmtetarieven voor 2021 een correctie op de ACM-tarieven te kunnen toepassen ten gunste van klanten met een relatief laag warmteverbruik. De collectieve WKO-systemen op het Europapark, De Grunobuurt en het Ebbingekwartier zijn allemaal uitgebreid met meer gebouwenaansluitingen (nieuwbouw). WarmteStad is bezig met analyses per WKO-installatie die voorheen onder NDEA vielen om de resultaten structureel te verbeteren. De aanstaande nieuwbouw van de Stadshavens en de Suikerzijde wordt mogelijk op een soortgelijk systeem aangesloten. De haalbaarheid (technisch, financieel, organisatorisch) hiervan wordt onderzocht.
In 2020 heeft adviesbureau Guidehouse in samenwerking met de gemeente en relevante stakeholders het rapport ‘’Analyse ten behoeve van warmtebronnenstrategie Groningen” gemaakt. Dit is vanzelfsprekend ook met de raad gedeeld. Hierin zijn de verschillende mogelijke warmtebronnen binnen en buiten de gemeente op basis van een multi-criteria analyse beoordeeld. Doel van dit onderzoek was om te bepalen of doelstelling uit Routekaart CO2 neutraal 2035 met minimaal 50.000 woningequivalenten aan warmte haalbaar is. Het rapport geeft aan dat er zowel binnen als buiten onze gemeente voldoende warmtebronnen zijn om deze doelstelling te behalen. Alleen is niet elke bron altijd 100 % groen, is er sprake van leveringstemperaturen tussen 12 graden tot boven de 120 graden en niet elke bron is altijd beschikbaar (365 dagen, 24 uur). Ook zijn er grote verschillen in kosten (aanleg, inkoop, buffering, et cetera).
In 2021 wordt het warmtetransitieplan (WTP) opgesteld, hiervoor wordt de bronnenanalyse en het ‘openingsbod’ (Transitie-visie Warmte) als input gebruikt. Deze rapportages maken onderdeel uit van de afwegingen om te komen tot het WTP. In dit WTP komt naast een doorkijk op de ontwikkeling de komende 10 jaar van warmte ook een uitvoeringsprogramma voor de komende 5 jaar.
Begin 2021 verwachten wij de oplevering van een geografisch informatiesysteem met alle binnen onze gemeente relevante (omgevings)warmtebronnen. De nadruk in dit systeem ligt op het in beeld brengen en kwantificeren van alle omgevingswarmtebronnen, zoals oppervlaktewater, afvalwater en rioolwater. Dit systeem kan gebruikt worden om bij aanstaande bouwplannen de mogelijkheden wat betreft omgevingswarmte in de nabije omgeving meteen te zien.
Wijkenergieaanpak
In 2020 zijn we verder gegaan met de wijkenergieaanpak, waarin we samen met wijk- en dorpsinitiatieven gezamenlijk plannen maken om van het aardgas te gaan. Dankzij de intensieve ondersteuning vanuit de gemeente en de inzet van bewoners zijn de initiatieven in deze buurten en dorpen beter georganiseerd, hebben ze meer slagkracht en zijn ze gestart met talloze projecten op het gebied van isolatie, energiebesparing en zonnepanelen. Bijvoorbeeld een zonneweide in Glimmen of een studentenchallenge in de Noorderplantsoenbuurt.
Helaas maakt de coronacrisis de werkzaamheden en activiteiten in de wijken met bewoners moeilijker, waardoor veel projecten en planvorming vertraging hebben opgelopen. Bij het maken van wijkenergieplannen kwamen we tot de conclusie dat veel zaken wijkoverstijgend zijn en gemeentebreed moeten worden uitgewerkt. Het warmtetransitieplan (WTP) gaat in op deze wijkoverstijgende zaken zoals de uitbreiding van de warmteinfrastructuur en de benodigde financiering- en ontzorgingsconstructies. Hoewel een concreet plan om alle woningen aardgasvrij te maken er in veel wijken nog niet in zit, zijn afgelopen jaar veel bewonersinitiatieven in wijken en dorpen zelf aan de slag gegaan om eerste stappen te zetten. Vanuit de nieuwe opzet van het Energieloket werden vele tientallen initiatieven geholpen om zelf aan de slag te gaan en projecten op te pakken. Deze uitbreiding van het energieloket willen we voortzetten waardoor initiatieven uit de gehele gemeente ondersteuning kunnen krijgen vanuit het Energieloket. In onze wijkenergieaanpak richten we ons op de wijkvernieuwingswijken en de wijken waar kans is op energiearmoede die daarom als eerste aardgasvrij moeten worden (Paddepoel, Selwerd & Vinkhuizen). Mede dankzij de Rijksbijdrage vanuit het Programma Aardgasvrij Wijken (PAW) voor onze proeftuin Paddepoel/Selwerd konden we in 2020 in deze wijken overgaan tot uitvoering.
Als eerste, zoals eerder benoemd, zijn we in De Larix (een buurt in Selwerd) in een participatietraject met eigenaar/bewoners aan de slag gegaan om te zien of we hun woningen konden aansluiten op het warmtenet van WarmteStad. Mede dankzij voorfinanciering vanuit de PAW-bijdrage is dit gelukt en wordt hier in 2021 een subnet gerealiseerd.
Een ander project waarbij we de PAW-bijdrage willen inzetten, betreft de aanleg van de ‘backbone’ van het warmtenet in Selwerd-Zuid. Deze aanleg wordt gecombineerd met de herinrichting van dit gebied in het kader van de wijkvernieuwing. In 2020 is dit meegenomen in de planvorming, waarbij ook de bewoners betrokken zijn. In 2021 start de realisatie.
Buurtwarmte
Met de rijksbijdrage vanuit het PAW zijn we een samenwerking aangegaan met Grunneger Power om het eerder door 050 Buurtwarmte ontwikkelde warmtenet-concept op te schalen van 450 naar 3.000 woningen. Dit buurtinitiatief uit Paddepoel bleek eerder op de schaal van 450 woningen niet haalbaar. Door op te schalen naar ruim 3.000 woningen in Paddepoel, Selwerd en Vinkhuizen verwachten we de business case eerder sluitend te krijgen. In 2020 zijn in de drie wijken al diverse bijeenkomsten en werksessie georganiseerd met bewoners. Doel is om in 2021 een haalbaarheidsstudie, een ontwerp en een voorstel voor vervolg af te ronden.
De Wijert: proeftuin Aardgasvrij-klaar
De Wijert is net als Selwerd een wijkvernieuwings-wijk waarin we ook het thema energie nadrukkelijk een plek geven. Met verschillende partijen, waaronder de woningcorporaties, is de afgelopen jaren gekeken hoe de wijk duurzamer kan worden gemaakt. Al dit voorwerk heeft ertoe geleid dat we in 2020 een aanvraag hebben ingediend voor een tweede proeftuin in het kader van het programma Aardgasvrije Wijken. Deze is in oktober gehonoreerd, waardoor we circa 4 miljoen euro hebben gekregen om een deel van de Wijert in een periode van 8 jaar aardgasvrij-klaar te maken. Dat betekent dat we alle gebouwen voorbereiden om in de toekomst aan een lage temperatuur warmtenet te kunnen koppelen. Groningen is hiermee een van de weinige gemeenten in Nederland met twee aardgasvrije proeftuinen.
Conclusie
Warmte vormt op gemeentelijk niveau (naast besparen) de ruggengraat van de stedelijke energietransitie. We verwachten veel van de wijkenergietransitieplannen gecombineerd met het warmtetransitieplan dat wij in 2021 aan de raad voorleggen. Hiermee kunnen we samen met de betreffende wijkbewoners een blik werpen op een CO 2 -neutrale en aardgasvrije toekomst. En daarmee samen de noodzakelijke stappen gaan zetten. Hiervoor zullen via het nieuwe Klimaatakkoord aanvullende taken en bevoegdheden voor gemeenten nodig zijn, ook om de lasten voor bewoners met een smalle beurs te beheersen en energiearmoede te voorkomen.